KLIMATSKE PROMJENE I TURISTIČKA SEZONA: KO ĆE U PLANINE, KAD TAMO NEMA ZIME

Pišu: Danijela Lasica i Alisa Hajdarpašić

Kolašin zimi bez snijega. Prije trideset godina bilo je nezamislivo. Ove godine, Kolašin je bio bez dana skijaške sezone. Kao i Žabljak.

Prognoze evropskih meteorologa kažu da ako posmatramo zimsku sezonu na Alpima, do kraja vijeka, količina snijega će se smanjiti za 25 odsto u blažem scenariju globalnog zagrijavanja.

Pesimističniji klimatski scenario bi izazvao smanjenje čak od  45 odsto. To u prevodu znači da bi skijališta na Alpima do 1700 m nadmorske visine započinjala svoju skijašku sezonu krajem decembra ili početkom januara, a završavala u toku marta. U međuvremenu, mnogi skijaški centri na nižim nadmorskim visinama bi se prije ili kasnije jednostavno prestali da rade.

O sve manje snijega i sve višim temperaturama govori se preko deceniju. No, očigledno da oni koji bi trebalo to ne čuju.

Državni Ski centar Kolašin 1600 je mlad i moderan ski resort na planini Bjelasici, koji je zvanično počeo sa radom 16. februara 2019. U ovaj projekat uloženo je desetine miliona eura.  Ove sezone nije prodat nijedan ski-pas, staze su bile bez snijega, a skijaških dana uopšte nije bilo.

Pitanje koje ostaje da visi u vazduhu je – Šta je isplativije: odustati od skijališta i tako “baciti destine miliona eura” ili uložiti još novca u sistem za vještački snijeg, koji opet nije garant da će problem biti riješen?

Kako stoje stvari Ski-centar Kolašin 1600 ni od naredne sezone neće mnogo zaraditi – makar ne od skijanja. Stručnjaci kažu da temperature neće biti ništa niže, snijega neće biti više, a od sistema za vještačko osnježavanje, o kojem se priča od kada je ski centar i počeo da radi, teško da će nešto biti i ove godine. 

Iz Ministarstva turizma, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, kažu da su svjesni da se efekti klimatskih promjena, u najvećoj mjeri, odražavaju na sniježne padavine, i da su u uslovima nedostatka snijega, poslovanja zimskih turističkih centara svedena na minimum. Ističu da je potrebno intenzivnije raditi na diverzifikaciji turističkog proizvoda i na razvoju planinskih centara.

“Projekat vještačkog osnježavanja Ski centra “Kolašin 1600” ima svoju poziciju u Kapitalnom budžetu, međutim projekat je uslovljen stabilnim vodosnabdijevanjem”, navode u odgovorima.

Projekat vodosnabdijevanja je u nadležnosti Opštine Kolašin.

Iz Uprave za kapitalne projekte (UKP) tvrde međutim da je projekat vještačkog osnježavanja završen i da bi radovi trebali da počnu najkasnije do 4. Juna.

Rok za izradu Glavnog projekta je 60 dana od dana potpisivanja Anex-a ugovora, a rok za izvođenje radova je 210 radnih dana od dana uvođenja izvođača u posao, kažu u toj instituciji.

Projekat se, inače, radi u sklopu Vodovodnog sistema kojim se obezbjeđuje voda za piće, sanitarne potrebe, protivpožarna zaštita i osnježavanje ski staza planinskih centara u Kolašinu.

Gradjane će koštati više od devet miliona eura, bez PDV-a.

Načinom kako da se riješi pitanje vodosnadbijevanja dio mještana je bio nezadovoljan. Zato se i kasnilo sa radovima. Problem je koliko se vode može crpiti.

Opština Kolašin zatražila da se u projektu smanji zahvat vode sa 400 litara u seknudi (l/s) na 140 l/s, ističući da je to sasvim dovoljan kapacitet. 

Prvi čovjek Opštine Kolašin Petko Bakić kako bi objasnio nelogičnost planiranog zahvata vode od 400 litara u sekundi, ističe da se Kolašin trenutno vodosnabdijeva sa zahvatom vode od oko 80 litara u sekundi.

Zbog takvih zahtjeva završetak projekta i početak radova se prolongirao, čak je i firma Sigillum sa kojom je potpisan ugovor prijetila raskidom ugovora. Na kraju je dogovoreno da se značajno manje vode koristi. Odnosno da će se za osnježivanje voda koristiti samo onda kada grad Kolašin (za potrebe gradskog vodovoda) ne koritsi kapacitet od 110 l/s.

Mještani su nezadovoljni i ovim rješenjem koje je podržao lokalni parlament. Traže da se se prije početka radova na projektu, istraži hidro potencijali Bjelasice. 

Kolašinac, Milo Grujić, tvrdi da se vještačko osnježavanje može napraviti i bez megalomanskog projekta.

“Mi nismo protiv tog projekta. Mnogi u ovom selu su počeli da se bave turizmom, već imaju apartmane, imaju ponude, svima nama je u interesu da imamo snijeg i skijanje. Mi smo samo protiv toga da se radi neka megalomanska operacija koja nas vodi u ponor”, kaže on.

Tvrdi da na planini Bjelasici ima nekoliko izvora te da im je “jedan stručnjak za hidrološku struku rekao da u tunelu u pojedinim danima, mjesecima u godinu ima oko 8000 litara u sekundi”.

Grujić, koji je kao francuski državljanin, posjetio mnoga skijališta širom Evrope ističe da je svjestan neophodnosti vještačkog osnježavanja usljed klimatskih promjena, jer se čitava privreda Kolašina oslanja na ski centre.

“Većinom skijališta koja su ispod 2000 metara nadmorske visine u Francuskoj po Alpima se zatvaraju. Pa vidite, taj lanac planina u Francuskoj koji se proteže put Španije, a čija je nadmorska visina otprilike kao visina ovdje u Crnoj Gori imaju možda jednu stazu da osnježavaju” objašnjava Grujić.

Izvršni direktor Skijališta Crne Gore Đuro Milošević, kaže da su i oni svjesni uticaja klimatskih promjena, zbog čega smatra da je sistem za vještačko osnježavanje neophodan Kolašinu. 

“Temperature iz godine u godinu se povećavaju, svjesni smo itekako klimatskih promjena. Ali i pored svega, uzimajući iskustva od prethodnih godine, svjesni smo da postoje i izuzeci kada bude kao prošla zima i  bez značajnih padavina, kao što je na primer bila zima 2019/20, sa vrlo malo padavina, a sljedeće godina 2020/21 sa obilnim padavinama”, kazao je Milošević.

Dodaje da sva veća i ozbiljnija skijališta u Evropi i u okruženju imaju izgrađen sistem za vještačko osnježavanje.

“Takođe tokom prošle zimske sezone samo na skijalištima koja su imala sistem za vještačko osnježavanje se skijalo”, kaže on.

Tvrdi i da je tokom prošle zimske sezone od polovine decembra 2023 do kraja marta 2024, iako je zima bila najtoplija do sada, preko 50 dana bilo uslova da se pravi vještački snijeg.

ŠTA KAZE STRUKA

Stručnjaci su jedinstvenu u stavu – sistem za vještačko osnjezivanje može da pomogne, ali ne i da riješi u potpunosti problem. Ističu da je veći problem to što država nema nikakvu ozbiljnu strategiju kada je o klimatskim promjenama riječ, i njihovom uticaju na sve, pa i na turizam kao noseću privrednu granu u zemlji.

Direktorica Centra za kilmatske promjene na Univerzitetu Donja Gorica (UDG) Ivana Vojinović, kaže da klimatske promjene već ostavljaju na u ključnim privrednim sektorima koji određuju ekonomski razvoj. U državi je morao već da se upali crveni alarm.

“Mi danas živimo u bitno izmenjenim klimatskim uslovima, nego što je to bilo ranije i ono što moramo da shvatimo je da se klima iz prošlosti više nikada neće vratiti, da će klima postajati sve toplija, sve ekstremnija i jedino što ostaje nacionalnim ekonomijama poput crnogorske jeste da se prilagode, odnosno da se adaptiraju tim izmenjenim klimatskim uslovima”, kaže Vojinović.

Kako dodaje, već nekoliko godina u Crnoj Gori imamo pojave vremenskih ekstrema, od visokih temperatura, preko smanjena visine snježnog pokrivača do smanjenog broja dana sa sniježnim pokrivačem.

“Najveći ekstrem do sada, je ova zimska sezona, kada u Crnoj Gori nijesmo imali ni jedan skijaški dan. To, ponavljam još jednom, mora da upali crveni alarm kod donosioca odluka, šta dalje. Mora se mnogo ozbiljnije pristupiti izradi stručnih analiza, koje se rade, vjerujte, u svim razvijenim turističkim destinacijama, i u Nemačkoj, i u Švajcarskoj, i svuda u u Evropi” kaze Vojinović.

Ove analize uzimaju u obzir različite meteorološke parametre, kao što su visina snijega, početak prvog snijega, posljednjeg snijega, vlažnost vazduha, gustinu. I na bazi toga stvara se šira klimatska i prostorna slika, na osnovu koje moze da se procijeni na kojim područjima, odnosno na kojoj nadmorskoj visini, ćete imati koliko dana sa sniježnim pokrivačem, tj. koliki će biti sniježni pokrivač.

“Jer postoji neko nepisano pravilo da će u budućnosti za narednih 50 godina, jedino biti rentabilna ona skijlišta  koja će imati oko 60 dana pod snijegom, i to minimu 55-60 cm visine” kaze Vojinović. 

Crna Gora, ukoliko želi da bude turistička destinacija, ne samo u južnom regionu, već i u sjevernom regionu, prije svega mora da urad jednu ozbiljnu klimatsku analizu.

“Ta klimatska analiza bi morala da posluži kao baza za izradu analize troškova i koristi. Dakle, da li nam se i dalje isplati da sa smanjenim brojem snjeznih dana, sa smanjenim snježnim pokrivačem, sa eventualnim ulaganjem u sistem vještačkog snijega, forsiramo ovaj oblik turizma, ili ćemo se u potpunosti okrenuti nekom drugom vidu turizma” objašnjava naša sagovornica.

Na pitanje šta bi trebalo raditi sa Ski centrom Kolašin, u koji su već ulozeni milioni, Vojinović kaze da kad je novac uložen svaki cent koliko je moguće uloženog treba sačuvati i oploditi u neke produktivne svrhe.

“Sistem vještačkog osnježavanja nije spas, ali može dosta da pomogne, da se nadomjesti evidentan nedostatak prirodnog snijega koji će zadesiti Crnu Goru u periodu koji je ispred nas. Ni sistem vještačkog osnježavanja, ne može da pruži maksimalne efekte jer za to prije svega morate da imate minimalnu prosječnu dnevnu temperaturu ispod 0°C, idealno minus 2.5°C ili niže. Dakle, nikako da je u plusu jer topovi za proizvodnju tog vještačkog snijega neće moći da funkcionišu, dakle neće moći da zamrznu te vodene kapljice koje izlaze iz samih topov”, kaže ona.

Sistemi zahtijevaju i ogromne količine vode i energije, odnosno struje, kaže naša sagovornica i dodaje da se sa izgradnjom takve jedne infrastrukture, mora voditi računa i o crpljenju ovih dodatnih resursa.

U Crnoj Gori je važeća Nacionalna strategija za klimatske promjene koju je vlada usvojila u septembru 2015. U tom dokumentu je navedeno da je rizik smanjenje snježnog pokrivača.

Meteorolog Dušan Pavićević, na pitanje da li bi on da ima novca svoj novac uložio u osnježavanje crnogorskih ski centara, je jasan. “ U nove ski staze sigurno ne bih. A da li bih nešto uložio u poboljšanje uslova na već postojećim stazama, sigurno bih”.

Svjestan je, kaže da vještački snijeg nije jeftin projekat, ali već je dosta novca uloženo u ski centre, žičare, tako da bi trebalo pokušati makar na nekim stazama napraviti sistem za vještačko osnježivanje.

“Moramo da budemo svjesni da je malo ko spreman da rezerviše negdje gdje je veliko pitanje, hoće li biti snijega, ako bude, hoće li biti sve to pod vještačkim snijegom, jer vještački snijeg je  samo izpomoć, ne smije se bazirati u potpunosti na tome postojanea nekih ski centara” kaže Pavićević.

On ističe da za dobre ski staze više ništa ne znači temperatura od minus 2 stepena.

“One moraju da idu do minus 3, čak je poželjno da bude oko minus 4, minus 5, pa i niže temperature. E sad imamo još uvijek dane sa takvim temperaturama. Imamo dane u kojima je 24 sata temperatura ispod minus 2, minus 3 stepena u tim predijelima. Dakle, to su dani u kojima se može proizvoditi snijeg. Naravno, potrebno je imati gdje taj snijeg i skladištiti, proizvesti dovoljne količine. Biti vrlo pažljiv, odnosno promućuran, kada treba uključivati mašine, kako ih trošiti, jer to sve znači utrošak sredstava. Ali definitivno može se poboljšati sezona i u glavnoj zimskoj sezone moguće obezbijediti makar 15-20 dana korišćenja staza” kaže naš sagovornik.

Kada je riječ o vlažnosti vazduha i da li ona može uticati na vještački snijeg, Pavićević smatra da njen uticaj kod nas nije presudan.

“Kod nas vjetar ima dosta uticaja, posebno na stazama Kolašina 1600. Privatni Ski centar Kolašin 1450 je daleko zaštićeniji od uticaja vjetra i tu kada je riječ o stazama oni sa tog aspekta imaju bolju situaciju. Što se tiče nadmorske visine, ona je na strani Kolašina 1600. Ali taj sistem u cijelini, u principu, čini mi se da bi uz vještačko osnježavanje mogao da opravda ulogu ski centra. E sad, da li bi to više koštalo ili bi veća bila dara nego mjera, to veća nije stvar meteorologa da procenjuju.” zaključuje Pavićević.

IMA LI NADE ZA ŽABLJAK I SKIJALIŠTE SAVIN KUK

Situacija sa snijegom ni na Žabljaku ove sezone nije bili ništa bolja nego u Kolašinu. Razlika je, što nema ni naznaka da bi Savin Kuk u nekom narednom periodu mogao dobiti sistem za pravljenje vještačkog snijega.

“Podsjećamo, da je projekat za sistem vještačkog osnježavanja za Savin kuk kandidovan za Kapitalni budžet dva puta do sada, za 2023 i 2024., od strane prethodnika ovog Ministarstva, ali ga tadašnja Vlada nije uvrstila u odabrane projekte” kartko su odgovroili iz ministarstva turizma, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjever.

Iz resora, kojim rukovodi kadar Demokrata Vlaidmir Martinović, nijesmo dobili odgovor da li će ovaj porjekat biti kandidovan i za narednu godinu, i da li očekuje da bi njegova eventualna kandidatura ovog puta imala više sreće.

Skijalište “Savin kuk” na Durmitoru, raspolaže sa dvije dvosjed žičare, tri ski lifta, od kojih je jedan opremljen reflektorima za noćno skijanje, kao i dječijim ski liftom. Posjetiocima je dostupno 4.6 km ski staza, a kapacitet je 3 000 skijaša. Visinska razlika iznosi 700m.

Tekst je dio projekta “Jačanje uloge medija u suočavanju sa klimatskom krizom” koji se realizuje iz sredstava projekta SMART Balkans – Civilno društvo za povezan Zapadni Balkan, koji finansira Ministarstvo inostranih poslova Norveške, a sprovodi ga Instutut za medije Crne Gore zajedno s partnerskim organizacijama.