Stručnjak za AI Backović: Isto kao što kući ne smijemo napraviti nuklearni reaktor tako treba da ograničimo malignu upotrebu AI

Pripremile: Danica Kovačević i Teodora Đurnić

Umjesto da kažemo djeci “napišite sastav na tu i tu temu”, treba reći dajte Chat GPT-u da napiše sastav na tu temu, a vaš posao je onda da pročitate taj sastav i da kažete gdje je Chat GPT pogriješio. Ili da kažete zašto je, recimo, teza sastava koju je GPT napisao dobra ili loša, kaže doktor teorijske fizike i stručnjak za AI, Mihailo Backović. Sa njim smo razgovarali o mogućnostima koje donosi vještačka inteligencija, od njene potencijalne destruktivne moći, do načina kako mudro koristiti ove tehnologije.

Koji su izazovi i šanse koje nam pruža vjestačka inteligencija?

Ono što je jasno je da je tehnologija sama po sebi nevjerojatno moćna. Neki ljudi uporađuju vještačku inteligenciju sa otkrićem nuklearne energije, tehnologije koje imaju, s jedne strane, ogroman potencijal, a s druge strane ogromnu destruktivnu moć. Ono što je potrebno jeste da razvijemo okvire koji bi nam omogućili da koristimo tu tehnologiju na produktivan način, a da se u isto vrijeme zaštitimo od negativnih uloga.

Zašto je važna regulacija vještačke inteligencije?

Moramo da imamo zakonske okvire koji bi regulisali kako smijemo, a kako ne smijemo da koristimo tu tehnologiju. Na isti način kao što nikom nije dozvoljeno da sam kući napravi nuklearni reaktor tako treba da ograničimo neke, da kažemo, maligne upotrebe vještačke inteligencije. Na tom polju se dosta radi. Evo, recimo, usvojen je Akt o vještačkoj inteligenciji od strane Evropskog parlamenta. To je dobar prvi korak ka toj regulativi i to je prvi akt toga tipa u svijetu. Akt je donekle namjerno više okviran i manje precizan, ali to je vjerovatno zbog toga što ni samim parlamentaricima nije jasno šta će da se desi u budućnost, te je onda ta pravna fleksibilnost neophodna. S druge strane, moramo da utičemo i moramo da mijenjamo svijet kroz obrazovanje. To je apsolutno nešto što je trebalo da se desi već juče, danas još uvijek imamo vremena, ali sjutra će već biti kasno. I treća stvar je tehnologija. Moramo da razvijemo tehnologiju koja će da nam omogući da upotrebljavamo vještačku inteligenciju na pravi način, a ograničavamo te maligne uticaje.

Koji su to primjer zloupotrebe vjestačke inteligencije i kako se zaštiiti od njih?

Meni treba jedan dan da isprogramiram automatizovanog bota za Facebook na bazi nekog od algoritama vještačke inteligencije. Ja tom botu mogu da dam ne tekst koji taj bot treba da objavi, nego instrukcije. Ja mogu da mu kažem “napiši mi Facebook post o osobi X sa narativom Y” i taj bot će sam da napiše taj tekst. Taj bot onda može da odgovara na komentare, može da napravi čitavu kampanju. Ja mogu da napravim više tih botova koji mogu jedni s drugim da sarađuju i da napravim jedan ekosistem, koji potpuno simulira ponašanje čovjeka, a radi po mojim instrukcijama. Znači da je moj trud koji ja treba da uložim, pošto sam sve to napravio, jako mali. E sad, da ja tu operaciju pomnožim sa hiljadu je čisto pitanje finansijskih resursa, ničeg drugog. To znači da su mogućnosti za kreiranje takvog sadržaja i takvih kampanja odjednom eksponencionalno porasle. To je loša vijesta. Dobra vijest je da ta ista tehnologija, koja omogućava nekom ko hoće da se bavi dezinformacijama, da kreira jednu inovativnu kampanju, mi imamo pristup tim istim alatima i istoj tehnologiji i mi smo sada u poziciji da možemo da koristimo tu tehnologiju da se od tog negativnog uticaja odbranimo.

Postoje li razlozi za strah od vještačke inteligenije?

Trenutno se nalazimo u situaciji gdje se tehnologija razvija nevjerojatno brzo. Otkad se ChatGPT pojavio, da uzmemo to kao neki moment mini revolucije, desetine novih algoritama su se takođe pojavili. Stvari danas su mnogo drugačije nego što su bile prije godinu dana sa tehnološkog aspekta, a stvari za godinu dana će biti opet mnogo drugačije nego danas. I u tom sistemu gdje se tehnologija razvija jako brzo, a pomenuli ste ranije otpor velikih kompanija prema regulativi, u njihovom interesu je da razvijaju tehnologiju zato što ih to u stvari interesuje. Jednostavno to je način na koji velike kompanije razmišljaju, njih ne interesuje regulativa. Ali pitanje je da li će regulative i obrazovanje moći da napreduju istim tempom kao tehnologije.

I stvarno moramo kao politički sistem i kao ekonomski sistem i društveni sistem, svi zajedno da dobro razmislimo šta sve ovo znači i kuda nas vodi. Stare metodologije, stari načini vođenja politike, posla, društva itd. prestaju da funkcionišu na način koji je adekvatan u eri vještačke inteligencije. Svi moramo da se mijenjamo. To je jedno i jedino što je jasno. Kako i u kojem pravcu, to je nešto što treba da svi zajedno utvrdimo.

Kako zaštiti društvo i njegove vrijednosti u vrijeme vještačke inteligencije?

Prije Akta o vještačkoj inteligenciji, jedan jako bitan zakon koji je donijela Evropska unija se zove GDPR. U Crnoj Gori postoji zakon koji je manje-više ekvivalentan tom zakonu, to je Zakon o zaštiti ličnih podataka. Taj zakon je dosta uradio da ograniči neke upotrebe vještačke inteligencije. Jer, do pojave generativne vještačke inteligencije akcenat u polju vještačke inteligencije je bio na podacima, ne na algoritmima. I ljudima je bilo jasno, ako regulišete način na koji neko može da koristi i podatke, regulisaćete i način na koji neko može da koristi i algoritme. Taj zakon je stvarno uradio dosta da se čovjek kao individua zaštiti od upotrebe vještačke inteligencije, od organizacija koje bi tu tehnologiju mogle da koriste na jedan ili drugi način. Naravno, ta zakonska regulativa je aktivna samo u EU, i to će da vas zaštiti od, ne znam, recimo Facebooka u Evropi, ali i neće vas zaštiti od, ne znam, sad Botfarme-a, Prigožina iz Rusije ili tako nešto.  

Kakva je situacija sa obrazovanjem u eri vještačke inteligencije?

Ono što znam je da trenutni sistem obrazovanja, ne samo kod nas nego i šire, koji je baziran više na učenju nekih tehničkih sposobnosti i ogromnoj količini memorizacije činjenica, da taj sistem obrazovanja neće biti relevantan za 20 godina. Kada ja razmislim šta bih recimo želio da naučim mog sina da bi mu omogućio da uspije za 20 godina od danas, je prije svega da ga naučim vještini da brzo uči. Jer ako mi danas ne znamo šta će biti relevantno za 20 godina, onda ta osoba koja će da živi u tom vremenu, jedina nada koju ima da uspije i da obstane je da se brzo adaptira. Što znači da ta osoba mora da bude u stanju da nauči šta god je tada relevantno što mi danas ne znamo.

Ja bih volio da vidim obrazovni sistem koji akcenat stavlja na analitičku misao, na kritičku misao, na vještinu učenja i na kraju krajeva da napravimo ljude koji su empatični, da ih učimo empatiji, pozitivnim društvenim vrednostima, da im omogućimo da odrastu u emotivno zrele osobe. To je ono što će po meni biti vrijednost budućeg čovjeka.

Kakva je ulog Chat GTP-a u današnjem obrazovanju djece?

Očigledno je da će Chat GPT, biti integralni dio njihovog života, njihovog posla. Da li nastavnici treba da ih sankcionišu zbog upotrebe Chat GPT-a ili treba da promijenimo način nastave da se Chat GPT uvede u nastavu i da im se kaže ovo je realnost, sastave će, recimo, bar jednim dijelom pisati algoritmi. I kako sad da to provedemo u neki kontekst koji je za djecu produktivan. Jedan način je, recimo, da umjesto da kažemo djeci “napišite sastav na tu i tu temu”, da im kažemo dajte Chat GPT-u da napiše sastav na tu temu, a vaš posao je onda da pročitate taj sastav i da kažete gdje je Chat GPT pogriješio. Ili da kažete zašto je, recimo, teza sastava koju je Chat GPT napisao dobra ili loša. Da stavimo akcenat ne na pisanju sastava, nego na analizi i kritičkoj komponenti autputa tih rješenja. To je recimo, jedan način koji danas već jednostavno može da se uvede u nastavne programe.

Da li Crna Gora kasni sa regulativama vezanim za vještačku inteligenciju?

Sa tehnološkog aspekta ono što je interesantno je da smo mi u jednom jako interesantnom istorijskom momentu gdje je cijeli svijet, uključujući i Crnu Goru, na istom nivou. Tehnologija koju danas imamo mi je ista tehnologija koju ima Amerika, Francuska, Kina itd. I što se tiče nivoa implementacije, adopcije tehnologije, sve su to trenutno male razlike. Za Crnu Goru ovo je istorijska šansa da uhvati taj moment i da iz tog momenta izađe kao lider. Jer količina investicija koja je potrebna da uložimo u tehnologiju, u hardware, u software, u obuku ljudi itd. nije nešto što Crna Gora sebi ne može da priušti, jer smo relativno mala zemlja, a moglo bi da nas pripremi da imamo ekonomiju, društvo i sisteme koji su van svega što se u svijetu dešava.

Koja su zanimanja najviše ugrožena vještačkom inteligencijom?

Generativna vještačka inteligencija je ono što mi zovemo tranzitivna tehnologija. Znači nije tehnologija koja je fokusirana na recimo jedan sektor ili na malu grupu sektora. To je tehnologija kojoj su izloženi novinari, advokati, dizajneri, na kraju krajeva programeri takođe u raznim procentima.

Drugi sektori, uglavnom administrativni poslovi, dobar dio kreativnih poslova, to su sektori koji su sada najviše izloženi automatizaciji od strane generativne veštačke inteligencije. Činjenica je, nažalost, kao i sa svakom drugom tehnološkom revolucijom, da će neki broj radnih mjesta da nestane. Ali ako se istorija ponovi, efekt će biti da broj radnih mjesta koji nova tehnologija omogući da se kreiraju je obično veći i ekonomski efekat je pozitivniji nego taj negativni šok koji tehnologija sa sobom nosi.

Ali možda dolazimo u vrijeme kad jednostavno značajan dio nekih poslova će biti automatizovan i možda je vrijeme da ponovo počnemo kao globalno društvo da pričamo o tzv. univerzalnom bazičnom dohotku. Možda dolazimo u budućnost  gdje ljudi jednostavno treba manje da rade, niko ne zna. S druge strane ako se fokusiramo na taj human-centric razvoj vještačke inteligencije akcenat bi trebao da bude na čovjeka i na čovječanstvo, a da se tehnologija vidi kao nešto što tom čovjeku može da pomogne u poslu, životu i svemu ostalom.  

Kako mudro koristiti vještački inteligenciju?

Moja preporuka je da ljudi koriste vještačku inteligenciju za poslove koji su im dobro strukturisani i repetitivni, ali da uvijek razmišljaju o tome šta taj algoritam proizvodi. Znači da ako ja sjutra koristim Chat GPT da napišem mail, ono što je bitno je da ja pročitam taj mail i dobro razmislim šta je u tom mailu i šta to znači i da li je to zaista ono što ja želim da kažem i da li je rečeno na dobar način. Po meni, to je tehnologija od koje ne treba bježati, ali treba da razmislimo o tome gdje nam je potrebna, gdje može da nam pomogne, gdje može da nam uštedi vrijeme i resurs. Tu treba da je koristimo i to treba da radimo na način koji uzima u obzir i empatiju i odgovornost i na kraju krajeva stavlja akcenat na opštu dobrobit.

Rođen u Nikšiću 1982. godine, Mihailo Backović je djetinjstvo proveo u Crnoj Gori. Od 2000. godine boravi u Sjedinjenim Američkim Državama gdje završava fakultet i kasnije stiče doktorat iz teorijske fizike elementarnih čestica na Univerzitetu u Kanzasu (Lawrence, KS, SAD) 2011. godine. Njegova istraživačka karijera potom ga je odvela na Weizmann Institut (Rehovot, Izrael), gdje je obavio prvi postdoktorski angažman, od 2011. do 2014. godine. Iz Izraela, Mihailo je prešao na Katolički Univerzitet (Louvan la neuve, Belgija) gdje je obavio svoj drugi postdoktorski angažman, od 2014. do 2017. godine.

Tokom svoje istraživačke karijere Mihailo je zadržao široko interesovanje za istraživačke teme, koje su se kretale od fenomenoloških studija nove fizike na Velikom hadronskom sudaraču u CERN-u, do pretraga za tajanstvenom tamnom materijom. Ko-autor je preko 20 naučnih radova sa preko 2.000 citata.

Mihailo se pridružio B12 Consulting timu u septembru 2017. godine kao saradnik, specijalizovan za vještačku inteligenciju. Tokom svoje karijere, vodio je projekte širokog domena, uključujući digitalne blizanace u transportnoj industriji, AI rješenja za operativne probleme u bio-tech industriji, optimizacije procesa u farmaciji, automobilskoj industriji itd.

Od oktobra 2022. je izvršni partner u B12 Consulting-u.

Razgovor je dio projekta “Mladi tragaju za boljim medijskim sadržajima/Youth voices for better media choices” koji sprovodi Institut za medije Crne Gore uz podršku Američke ambasade u Podgorici. 

Mišljenja, nalazi, zaključci ili preporuke koji su ovdje izneseni su stav autorki i ne odražavaju nužno stav Stejt dipartmenta/Vlade SAD.