Usvojen Akt o vještačkoj inteligenciji: Evropski Parlament osigurao ravnotežu između inovacija i zaštite prava građana

Evropski parlament usvojio je Akt o vještačkoj inteligenciji, čiji je cilj da zaštititi ljudska prava, demokratiju, vladavinu prava i održivost životne sredine od visokorizične vještačke inteligencije, a da istovremeno podstakne inovacije i osigura da Evropa dobije vodeću ulogu u tom području.

Izvjestilac Odbora za unutrašnje tržište, Brando Benifei (S&D, Italija) istakao je važnost toga što napokon postoji svjetski obavezujući zakon o vještačkoj inteligenciji koji će smanjiti njene rizike.

“Zahvaljujući Parlamentu, neprihvatljive prakse vještačke inteligencije biće zabranjene u Evropi, a prava radnika i građana biće zaštićena. Kancelarija za vještačku inteligenciju biće uspostavljena kao podrška kompanijama da se počnu pridržavati pravila prije nego što stupe na snagu. Osigurali smo da ljudska bića i evropske vrijednosti budu u samoj srži vještačke inteligencije”, kazao je.

Izvjestilac Odbora za građanske slobode, Dragoš Tudorake (Renew, Rumunija) kazao je da je ovime koncept vještačke inteligencije utkan u temeljne vrijednosti društva.

“Vještačka inteligencija će nas podstaći da preispitamo društveni ugovor koji je u srcu naših demokratija, naše obrazovne modele, tržište rada i način na koji vodimo rat. Zakon o vještačkoj inteligenciji je osnov za novi model upravljanja izgrađen oko tehnologije”, kazao je.

Zabranjena korišćenja vještačke inteligencije

Nove regulative zabranjuju određene primjene vještčake inteligencije koje ugrožavaju građanske slobode, poput sistema biometrijske kategorizacije temeljene na osjetljivim ličnim karakteristikama, kao i neciljano prikupljanje fotografija lica sa interneta ili iz sigurnosnih kamera za stvaranje baza podataka za prepoznavanje lica. Takođe, zabranjeno je prepoznavanje emocija na radnom mjestu i u školama, te vrednovanje građana na temelju vještačke inteligencije, a regulative sprječavaju i korišćenje vještačke inteligencije koja manipuliše ljudskim ponašanjem ili eksploatiše ranjivost pojedinaca.

Izuzeci u slučajevima krivičnog gonjenja

Zabranjena je upotreba sistema za daljinsku biometrijsku identifikaciju u svrhu krivičnog gonjenja, osim u jasno definisanim i precizno opisanim situacijama. Upotreba ovih sistema u realnom vremenu dopuštena je samo uz stroge uslove, poput vremenskog i geografskog ograničenja, te prethodnog sudskog ili administrativnog odobrenja. Primjeri ovakvih situacija uključuju ciljanu potragu za nestalom osobom ili sprječavanje terorističkih napada. Upotreba ovih sistema smatra se visokorizičnom i zahtijeva sudsko odobrenje, posebno ako je povezana sa krivičnim djelom.

Obaveze za sisteme visokog rizika

Javne obaveze predviđene su za visokorizične sisteme vještačke inteligencije, koji imaju značajan potencijal za ugrožavanje različitih područja poput zdravlja, sigurnosti, temeljnih prava i demokratije. Oni se koriste u kritičnim sektorima kao što su infrastruktura, obrazovanje, zdravstvo, bankarstvo te u krivičnom pravosuđu i upravljanju migracijama. Za takve sisteme potrebno je osigurati procijenu i smanjenje rizika, praćenje korišćenja, transparentnost, tačnost, te nadzor ljudi. Građani imaju pravo na pravnu zaštitu u slučaju nepravilnosti povezanih sa vještačkom inteligencijom, te na objašnjenje u vezi odluka donesenih na temelju ovih sistema koji utiču na njihova prava.

Zahtjevi za transparentnost

Sistemi vještačke inteligencije sa opštom namjenom moraju zadovoljiti određene kriterijume transparentnosti, uključujući usklađenost sa zakonima EU o autorskim pravima i objavljivanje detaljnih sažetaka podataka koji su korišćeni za obuku. Za jače sisteme vještačke inteligencije primjenjuju se dodatni zahtjevi, kao što su ocjena modela, procjena i smanjenje rizika te izvještavanje o incidentima. Takođe, deepfake sadržaji moraju biti jasno označeni kao takvi.

Podsticanje inovacija malih i srednjih preduzeća

Potrebno je stvoriti posebno regulisano okruženje za testiranje i razvoj inovativnih sistema vještačke inteligencije na nacionalnom nivou. Ovo okruženje trebalo bi da bude otvoreno za start-up, mala i srednja preduzeća, kako bi im omogućilo razvoj i obuku novih AI sistema prije nego što ih plasiraju na tržište.

Buduće faze

Iako je regulativa trenutno u procesu pregledanja od strane pravnih stručnjaka i lingvista, očekuje se da će biti donešena prije završetka trenutnog parlamentarnog mandata. Prije stupanja na snagu, potrebno je i formalno odobrenje Vijeća. Regulativa dogovorena na pregovorima s državama članicama u decembru 2023. usvojena je sa 523 glasova za, 46 protiv i 49 suzdržanih.

Akt o vještačkoj inteligenciji direktno odgovara na predloge građana sa Konferencije o budućnosti Evrope (COFE), prije svega na jačanja konkurentnosti EU u strateškim sektorima, sigurnost društva, suzbijanje dezinformacija, promociju digitalnih inovacija i poboljšanje pristupa informacijama građanima, uključujući osobe s invaliditetom.

Reporteri bez granica zabrinuti zbog nedostatka zaštite prava na informacije

Reporteri bez granica (RSF) izdali su saopštenje prije glasanja u Evropskom parlamentu o Aktu o vještačkoj inteligenciji, izražavajući zabrinutost zbog nedostatka zaštite prava na informacije. Naglašavaju da algoritmi koji se koriste u proizvodnji i distribuciji informacija nisu klasifikovani kao “sistemi visokog rizika”, koji bi zahtijevali strožu regulaciju prije puštanja na tržište.

RSF je istakao da novi zakon ipak predstavlja značajan korak naprijed, jer uključuje određene mjere, poput obveznog označavanja sadržaja generisanog vještačkom inteligencijom, za šta su se, kako kažu, i zalagali.

Takođe, kažu da zakon nudi transparentnost u korišćenju sadržaja zaštićenog autorskim pravima u bazama podataka za obuku jezika, što RSF pozdravlja kao pozitivan pomak prema osiguravanju prava medijskih profesionalaca.

Izvor: Evropski parlament RSF

Foto: Pixabay