Borba protiv govora mržnje – Primjeri iz Slovenije

Govor mržnje je prodro na sve medijske platforme i borba protiv govora mržnje je kompleksno pitanje. Razgovarali smo o izazovima koje pred nas postavlja govor mržnje u medijima sa Urškom Valentič iz Spletnog oka, slovenačke organizacije koja ima dežurnu telefonsku liniju uz pomoć koje nastoji da smanji prisustvo seksualnog zlostavljanja djece i govora mržnje na internetu. Valentič će govoriti o govoru mržnje na vebinaru o najaktuelnijim temama iz oblasti medijske pismenosti, koji organizijumo zajedno sa partnerima iz SEENPM mreže u okviru projekta “Media for Citizens – Citizens for Media”.<<<<opširnije

Kakva su iskustva u praksi u EU u borbi sa govorom mržnje u medijima?

Iskustva se razlikuju, u skladu sa različitim načinima na koje se zemlje nose sa tim pitanjem, tako da vjerujem da još uvijek nismo blizu toga da možemo da kažemo da je iskustvo isto u svim zemljama EU. Prema Preporuci br.(97) 20, Ministarskog odbora Savjeta Evrope,“za termin govor mržnje podrazumijeva se da pokriva sve oblike izražavanja koji šire, podstiču, promovišu ili opravdavaju rasnu mržnju, ksenofobiju, antisemitizam ili druge oblike mržnje zasnovane na netrpeljivosti, uključujući: netrpeljivost izraženu kroz agresivni nacionalizam i etnocentrizam, diskriminaciju i neprijateljstvo prema manjinama, migrantima i ljudima stranog porijekla.“ Definicija govora mržnje Evropske komisije zasnovana je na Okvirnoj odluci 2008/913/JHA Savjeta Evrope, iz 2008., koja je počela da se primjenjuje 2015. U njoij se navodi da su „govor mržnje i određeni oblici ponašanja, koji su navedeni ispod, kažnjivi kao krivična djela: javno podsticanje nasilja ili mržnje protiv grupa osoba ili članova takvih grupa na osnovu rase, boje kože, porijekla, religijske pripadnosti ili ubjeđenja ili na osnovu nacionalnog ili etničkog porijekla; prethodno navedena krivična djela kada su izvršena putem širenja ili dijeljenja spisa, slika ili drugog materijala; i javno odobravanje, poricanje ili flagrantno trivijalizovanje genocida, zločina protiv čovječnosti onako kako su definisani Statutom Međunarodnog krivičnog suda (članovi 6,7 i 8 ) i zločina definisanih u članu 6 Povelje Međunarodnog vojnog tribunala, kada se osobe ponašaju na način koji vrlo vjerovatno može da izazove nasilje ili mržnju protiv takvih grupa ili članova takvih grupa. Podsticanje, pomaganje ili ohrabrivanje u činjenju prethodno navedenih krivičnih djela takođe je kažnjivo.

Ovo, u suštini, znači da se protivzakonitim govorom mržnje u EU smatra javno podsticanje na nasilje ili mržnju; isto kao i poricanje genocida i sličnih ratnih zločina. Okvirna odluka Savjeta Evrope je pravno obavezujuća tako da mora da se primjenjuje u zemljama članicama (u domaćem pravu) a isto tako formira i osnovu za Kodeks ponašanja za monitoring kritertijume informatičkih kompanija za uklanjanje govora mržnje sa interneta.

Takozvani „Evropski korpus zakona“ sastoji se od Okvirne odluke iz 2008., Direktive o žrtvama iz 2012. i Dodatnog protokola o visokotehnološkom kriminalu Savjeta Evrope iz 2004. U suštini, sve države članice EU sada moraju da imaju osnovne zakone koji kriminalizuju govor mržnje, na internetu ili van njega.

Međutim, ne primjenjuju sve zemlje članice EU ove definicije podjednako u nacionalnom pravu. Na primjer, Njemačka je uvela vjerovatno najstrožiji zakon o govoru mržnje na internetu koji je primijenjen u januaru 2018., takozvani NetzDG zakon ili Primjena zakona na društvenim mrežama. Glavna ideja zakona je da prisili digitalne kompanije, kao što su Facebook i Twitter, da uklone „očigledno nezakonit“ sadržaj u roku od 24 sata ili nakon sedam dana ukoliko je potrebna duža procjena. Društvene mreže koje ne ispoštuju ove rokove mogu da plate i do €50m kazne. Zakon isto tako prisiljava digitalne kompanije da javno izvještavaju o broju pritužbi koje su primile i o načinu na koji su u vezi sa njima postupile.

Postoje mnogi argumenti za tvrdnje da takva legislativa predstavlja prijetnju za slobodu govora i da tjera digitalne kompanije da cenzurišu izražavanje putem interneta, kao i da bi digitalne kompanije, iz straha od plaćanja visokih novčanih kazni, mogle da uklone mnogo više sadržaja nego što je potrebno. Slična legislativa je predložena u Francuskoj, takozvani Avia zakon, koji zahtijeva uklanjanje širokog spektra „očigledno nezakonitog“ sadržaja u roku od 24 sat od obavještenja, a u slučaju da taj rok za uklanjanje nekog sadržaja ne bude ispoštovan, fizička lica mogu da budu kažnjena sa 250,000 eura a pravna sa 1,250,000 eura.

Jedan od načina na koji EU pokušava da se bori sa govorom mržnje na internetu je Kodeks ponašanja u suprotstavljanju govoru mržnje na internetu. Ovaj dokument je donešen uz saglasnost Evropske komisije i Facebooka, Microsofta, Twittera i Youtuba, 2016. I druge digitalne kompanije su se od tad pridružile ovoj inicijativi.Implementacija Kodeksa se procjenjuje kroz redovan monitoring u saradnji sa mrežom organizacija lociranih u različitim zemljama EU. Kroz upotrebu zajedničke tehnologije, ove organizacije provjeravaju na koji način digitalne kompanije primjenjuju sve obaveze iz Kodeksa.

Na koji način je govor mržnje regulisan u Sloveniji?

Spletno oko se prema govoru mržnje odnosi u skladu sa članom 297 Slovenačkog Krivičnog zakonika. Prema Krivičnom zakoniku, govor mržnje se definiše kao javno podsticanje na mržnju, nasilje i netrpeljivost prema određenim društvenim grupama na način koji može da dovede do neposredne prijetnje nasiljem, uvrede ili uznemiravanja. Ko god javno provocira etničko, rasno, religijsko ili drugo nasilje, sukob ili netrpeljivost ili izaziva bilo koju drugu vrstu nejednakosti na osnovu fizičkih ili mentalnih nedostataka ili seksualne orijentacije može bit kažnjena kaznom zatvora u trajanju do dvije godine. Ista kazna može biti izrečena i protiv osobe koja javno širi ideje o nadmoćnosti jedne rase nad drugom ili pomaže na bilo koji način rasističke aktivnosti ili poriče genocid, holokaust, zločine protiv čovječnosti, ratne zločine, agresiju ili druga krivična djela protiv čovječnosti.

Zbog visokih kriterijuma koje je potrebno zadovoljiti da bi se u Soveniji krivično gonile osobe za govor mržnje, postoji mali broj slučajeva koji su okarakterisani kao krivična djela. Međutim, godinu za godinom, sve češće se srećemo sa problemom svih drugih oblika netrpeljivosti. Iako ovi oblici netrpeljivosti nisu kažnjivi, i dalje mogu da nanesu štetu. Najveći broj netrpeljivih opaski može da se nađe u komentarima ispod onlajn vijesti i na razlčičitim drugim onlajn forumima.

Koja je uloga Kodeksa u odnosu na Spletno oko i Slovenačke veb portale u borbi protiv različitih oblika govora mržnje?

Kodeks za regulaciju govora mržnje na veb portalima u Sloveniji sproveden je kao rezultat inicijative nekih onlajn medija u Sloveniji. Potpisan je 14. decembra 2010, između Spletno oko dežurne telefonske linije i 6 velikih nacionalnih veb portala, poimence Delo.si, Dnevnik.si, MMC, Siol.net, Vecer.com i Zurnal24. 2011., još tri portala sus se pridružila inicijativi. Kodeks je pripremljen sa ciljem obezbjeđivanja uniformnih smjernica za regulaciju govora mržnje koji predstavlja povredu člana 297 KY-1 (Krivičnoi zakonik Slovenije). Ali, kasnije je radna grupa usvojila odluku da potpisnici Kodeksa moderiraju i druge vrste netolerantnog i uvredljivog govora.

Kodeks zahtijeva obaveznu registraciju korisnika koji žele da komentarišu i moderaciju komentara koji se pojavljuju ispod članaka sa vijestima – sadržaj koji generišu korisnici. Uz to, zahtijeva učešće predstavnika portala (obično urednika) u radnoj grupi koja se redovno sastaje.

‘Spletno oko’ je platforma preko koje se može prijavit govor mržnje – koja je njena misija, kako je organizovana?

Spletno oko dežurna telefonska linija omogućava internet korisnicima da anonimno prijave govor mržnje i slučajeve seksualnog zlostavljanja djece na koje naiđu na internetu. Dežurna telefonska linija je uspostavljena u septembru 2006. kroz Program za bezbjedniji internet i počela je da prima prijave u martu 2007., pošto je uspostavljena saradnja sa policijom i instalirana neophodna tehnologija.

Spletno oko dežurna telefonska linija je dio Centra za bezbjedniji internet, kojim koordiniše Fakultet socioloških nauka Univerziteta u Ljubljani, u saradnji sa Arnes, Slovenačkim udruženjem prijatelja omladine i MISSS Centrom (Omladinski centra za informisanje i savjetovanje Slovenije). Dežurnu telefonsku liniju finansira Evropska komisija (INEA agencija) i slovenačko Ministrastvo javne uprave. Članovi Savjetodavnog odbora Centra za bezbjedniji internet su takođe predstavnici Kancelarije generalnog državnog tužioca Slovenije, Generalnog direktorata policije, predstavnici medija i predstavnici drugih organizacija koje se bave zaštitom djece. Glavni zadatak Spletno oko dežurne telefonske linije je da smanji količinu prizora seksualnog zlostavljanja djece i govor mržnje na internetu, u saradnji sa policijom, internet provajderima i drugim vladinim i nevladinim organizacijama.

Dežurna telefonska linija ostvaruje svoju misiju težnjom ka postizanju sljedećih ciljeva:

Funkcionisanje dežurnne telefonske linije koja omogućava anonimno prijavljivanje

nezakonitog sadržaja na internetu;

Podizanje svijesti o nezakonitom sadržaju na internetu;
Brza i učinkovita analiza primljenih prijava;
Saradnja sa drugim dežurnim linijama širom svijeta, radi razmjene izvještaja i

najbolje prakse;

Monitoring detekcije i uklanjanja prizora seksualnog zlostavljanja djece sa slovenačkih

servera.

Šta se tačno dešava nakon što vaša platforma primi prijavu o slučaju govora mržnje?

Prijavu ispituju naši zaposleni koji onda procjenjuju da li je prijavljeni sadržaj nezakonit ili zakonit. Kada je riječ o govoru mržnje, oni procjenjuju da li je u pitanju moguće kršenje člana 297 (krivično djelo javnog podsticanja na mržnju), a kada govorimo o prizorima seksualnog zlostavljanja djece, procjenjuju da li je u pitanju moguće kršenje člana 176 KZ-1 (snimci sexualnog zlostavljanja djece). U slučaju da je navedeni sadržaj nezakonit, prijava se prosljeđuje policiji, a u suprotnom se odbacuje. Podnosilca prijave, ukoliko to želi, može da dobije informacije o tome kako je postupano po njegovoj prijavi i za to mora da upiše svoju imejl adresu u boks predviđen za to. Ukoliko to ne uradi, prijava može da bude u potpunosti anonimna. Imejl adresa će biti upotrijebljena samo u svrhu dostavljanja informacije i neće biti proslijeđena trećim stranama.

Šta je otkrilo sveukupno dosadašnje iskustvo Spletnog oka o trendovima koji se tiču govora mržnje, u smislu počinilaca, meta i vrsta govora mržnje, tokom posljednje decenije?

Gledajući naše godišnje izvještaje, uočava se da je broj prijavljenih slučajeva govora mržnje u porastu od 2007., kada je dežurna telefonska linija uspostavljena.Do 2012.broj prijavljenih slučajeva je iznosio maksimalnih 4.707 prijava sadržaja punog mržnje na internetu. Poslije toga, broj prijava je počeo da opada ali u posljednje vrijeme uočavamo da je više od trećine takvih slučajeva klasifikovano kao govor mržnje, oko jedne trećine kao uvredljiv govor, oko 15% slučajeva je procijenjeno kao navodno nezakonito, a u oko 15 procenata nije bilo elemenata govora mržnje. Ako pogledamo žrtve u posljednjih nekoiko godina možemo da vidimo da su migranti najčešća meta (42% po posljednjem godišnjem izvještaju) i Muslimani (23% slučajeva u 2019.). Zatim dolaze slučajevi sa političkom pozadinom, homofobija, ksenofobija, mržnja protiv Roma, rasizam i antisemitizam. Među slučajevima koje smo prijavili policiji, većina (69%) je klasifikovana kao podsticanje na ubistvo ili ubijanje, 16% kao podsticanje na nasilje, a 12% su bili slučajevi poricanja holokausta ili ratnih zločina.

-kraj-

Intervju je dio regionalnog projekta „Mediji za građane – građani za medije: Jačanje kapaciteta nevladinih organizacija za razvoj medijske i informacione pismenosti na Zapadnom Balkanu”, koji uz podršku Evropske unije realizuju partnerske organizacije Mediacentar Sarajevo, Albanski medijski institut, Makedonski institut za medije, Institut za medije Crne Gore, Novosadska novinarska škola, Mirovni Institut, SEENPM.