OSVETNIČKA PORNOGRAFIJA U CRNOJ GORI: Dva puta mjeri, jednom sijeci

PIŠE: Svetlana Slavujević, novinarka

Početkom marta objelodanjeno je da na aplikaciji Telegram postoji skoro desetak grupa u kojima desetine hiljada pretežno muškaraca sa područja Balkana razmjenjuje različite pornografske sadržaje. Najveća grupa među njima – EX YU Balkanska soba, imala je oko 36.000 članova. U njima se mahom dijele pornografski video snimci i fotografije žena i djevojaka. Nakon oštre reakcije javnosti, u Srbiji su uslijedila hapšenja. Istraga je još uvijek u toku, ali većina spornih Telegram grupa su još aktivne, a otvaraju se i nove.

Prošle godine u Makedoniji pornografske fotografije, video snimci, imena i brojevi telefona devojčica od 12 godina preplavili su aplikaciju Telegram u zatvorenoj grupi Javna soba. Članovi Javne sobe objavljivali su intimne fotografije djevojaka – nekada i uz njihova imena i prezimena. Fotografije su preuzete ne samo sa otvorenih Instagram profila, već i iz privatnih poruka djevojaka koje su prethodno poslale intimne fotografije prijatelju ili partneru. I u toj zemlji nakon što je jedan medij objelodanio postojanje te grupe su uslijedila hapšenja.

Osvetnička pornografija je postala ,,nova normalnost” tokom pandemije, a podaci ukazuju na porast ovakvih slučajeva tokom karantina.

Gdje je u svemu tome Crna Gora? Ima li kod nas takozvane “osvetničke pornografije”, ima li kod nas zatvorenih grupa u kojima se dijele sporne fotografije koje nekome mogu da unište život ili žmurimo pa je ne vidimo.

U Centru za ženska prava tvrde da je osvetnička pornografija jedan od oblika partnerskog nasilja koji sve više uzima maha i najviše pogađa žene, pa čak i djevojčice, jer je posebno prisutna među mladima.

Kao i svako nasilje i osvetnička pornografija veoma loše utiče na žrtve, poručuje izvršna direktorica Centra za ženska prava, Maja Raičević. “Ovakvo kršenje povjerenja  ima negativan psihološki uticaj na žrtvu, ali ujedno ozbiljno ugrožava njen javni imidž  i dostojanstvo, posebno u tradicionalnim sredinama  gdje je još uvijek fokus na osudi žrtve, jer je s nekim podijelila intimni sadržaj, umjesto na osobi koja dijeli taj sadržaj, krši odnos povjerenja”, smatra ona.

Psihološkinja Ljupka Kovačević ističe da razvoj tehnologije nudi nove metode kojima muškarci nastoje da zadrže svoju neodrživu poziciju moći pa su sve kreativniji u proizvodnji nasilja, produbljujući degradaciju ljudskosti, kaže psihološkinja Ljupka Kovačević. “To kod žena može da dovede do ozbiljnih psiholoških oboljenja”, rekla je ona.

Zbog stida i krivice koje žrtva takvog digitalnog nasilja osjeti najčešće se i ne obraća policiji što su nam i potvrdili u Upravi policije. Takvih prijava nije bilo od početka godine.

U Krivičnom zakoniku Crne Gore „osvetnička pornografja“ nije prepoznata kao posebno krivično djelo za koje se goni po službenoj dužnosti, već su elementi tog digitalnog nasilja obuhvaćeni kroz niz drugih krivičnih djela, kaže Jelena Protić, državna tužiteljka u Osnovnom državnom tužilaštvu u Podgorici.

Tako je propisano da ukoliko neko novlašćeno napravi fotografski, video ili drugi snimak nekog lica i time osjetno zadre u njegov lični život i ko takav snimak preda ili pokazuje trećem licu ili mu na drugi način omogući da se sa njim upozna, čini krivično djelo za koje je propisana novčana kazna ili zatvor do jedne godine. Za teži oblik takvog nasilja Krivični zakonik Crne Gore predviđa kaznu zatvora od tri mjeseca do tri godine ako to djelo učini službeno lice.

Slično je i sa onima koji neovlašćeno objavljivljuju i prikazuju tuđe spise, portrete ili snimke ličnog karaktera bez pristanka autora ili onoga ko je snimljem ili prikazan.

Međutim, gonjenje se preduzima po privatnoj tužbi, što znači da žrtva, čiji kompromitujući snimak je objavljen ili neovlašćeno podijeljen drugim licima, mora gonjenje da preduzme sama, dok se jedino u slučaju da je učinjeno od strane službenog lica dok je na dužnosti preduzima po službenoj dužnosti, objašnjava tužiteljka Jelena Protić.

Osnovno državno tužilaštvo u Podgorici tokom prošle godine formiralo je predmete zbog prijave protiv dva lica za krivično djelo neovlašćeno fotografisanje i snimanje (čl.174 Krivičnog zakonika Crne Gore). Prijave su odbačene. U prva tri mjeseca ove godine takvih prijava nije bilo.

Ipak, Tužilaštvo je tokom 2020. godine forimiralo dva predmeta protiv dva lica zbog krivičnih djela proganjanje i ucjena, gdje se pojavljuju slučajevi zloupotrebe eksplicitnog sadržaja seksualnog karaktera i djeljenja takvog sadržaja, kada su sačinjeni uz saglasnost, dobrovoljno, ali nije data saglasnost za dijeljenje, a sve uz druge elemente tih krivičnih djela.

Zbog proganjanja, presudom Osnovnog suda u Podgorici, optuženi je osuđen na dva mjeseca zatvora i izrečene su mu mjere bezbjednosti: zabrana približavanja oštećenoj i oduzimanje telefona, koji je upotrejebljen u izvršenju krivičnog djela. Slučaj ucjene još je na sudu.

Državna tužiteljka Jelena Protić smatra da bi krivična djela „osvetničke pornografije“ morala biti previđena kao krivična djela za koja se goni po službenoj dužnosti, posebno kod činjenice da žrtve ov

ih oblika nasilja običnu budu obeshrabrene time što će same morati da ulaze u „borbu“ protiv učinilaca tih krivičnih djela.

“Naročito su demotivisane kada se uzme u obzir da većina njih ne posjeduje stručna znanja za pisanje privatne tužbe i nema potrebne vještine i znanja za zastupanje takvih akata pred sudom. Pored toga, potreba za uvođenjem jednog takvog krivičnog djela za koje bi se gonjenje preduzimalo po službenoj dužnosti, nalazi se i u ozbiljnosti tih oblika nasilja i visokom stepenu njihove društvene opasnosti, koji dovode do ozbiljnih, posebno psihičkih, posljedica po zdravlje žrtava, koje su neshvaćene i osuđene, naročito ako su dobrovoljno sačinile neki takav snimak ili fotografiju, koji je bez njihove saglasnosti objavljen”, kaže ona.

I u nevladinom sektoru kažu da kaznena  politika mora da se pooštri kao i za druge oblike  nasilja nad ženama , jer jedino tako može djelovati odvraćajuće na počinioce. Kako je istakla Maja Raičević iz Centra za ženska prava tolerisanje i ignorisanje ovih pojava samo ohrabruje nasilnike. 

Istraživanje koje je uradio Evropski institut za rodnu ravnopravnost u Austriji je pokazalo da su djeca svakodnevno izložena seksualnom nasilju na internetu, a najugroženije su djevojčice od 12 do 14 godina.

Autonomni ženski centar kroz istraživanje je došao do podataka da je svaka deseta srednjoškolka u Srbiji doživjela da se po internetu i društvenim mrežama dijele fotografije ili video snimci, koje je poslala privatno ali bez saglasnosti da se dalje dijeli.

U Crnoj Gori prema dostupim podacima nema istraživanja koja se odnose na “osvetničku pornografiju”.

Rukovodilac grupe za suzbijanje krivičnih djela visoko tehnološkog kriminala Jakša Backović poručuje da gradjani u Crnoj Gori uglavnom ne znaju da kada objave fotografiju na internetu, ta fotografija više nije njihova i postaje vlasništvo društvenih mreža na kojoj su je objavili. A vlasnici društvenih mreža mogu da je preprodaju, izbrišu i rade sa njom šta hoće.

Stručnjaci ukazuju da na internetu nikad ne možete biti sigurni da je nešto potpuno nestalo poput nekih statusa ili objava zbog kojih ste se u međuvremenu pokajali, fotografija koje bi sada najradije “zapalili”.

Digitalna tehnologija je takva da će vaša fotografija od vašeg telefona do telefona osobe kojoj je šaljete već biti sačuvana više puta u bazama drugih korporacija kod kojih nekad može doći do curenje podataka – što se dešavalo i Guglu, Fejsbuku i drugim kompanijama.

Jedino rješenje je “dva puta mjeri, jednom sijeci”.

Ovaj članak je dio projekta koji Institut za medije spovodi uz podršku Nacionalnog fonda za demokratiju iz SAD-a. Stavovi izrečeni u ovom tekstu isključiva su odgovornost Instituta za medije i autora i ni na koji način ne odražavaju stavove donatora.